Ajax nedir?

Ajax (Asynchronous JavaScript and XML) etkileşimli web uygulamaları yaratmak için kullanılan birgeliştirme tekniğidir. Örneğin Google Maps, Google Suggest ya da Gmail gibi sayfalarda, zengin devingen içerikli web uygulamaları Ajax'la hazırlanmaktadır. Bu uygulamalar klasik web uygulamalarına benzese de pluginlere veya tarayıcıya özel unsurlara gereksinim duymazlar. Geleneksel web uygulamaları, ekrandaki görüntünün ancak bir kısmı değişse bile tüm HTML sayfalarının tekrar yüklenmesini gerektirecek şekilde hazırlanmaktaydı. Ancak son birkaç yılda JavaScript ve CSS gibi teknolojilerin olgunlaşması sayesinde,tüm belli başlı web tarayıcılarında çalışan, yüksek düzeyde devingen özellikli sayfalar ortaya çıkmıştır.Bir HTML sayfası, JavaScript kullanarak sunucusuna asenkron olarak bilgi gönderebilir ve sunucudan XML belgeleri çekebilir. Çekilen XML belgeleri JavaScript tarafından kullanılarak HTML sayfasının Document Object Model (DOM) u değiştirilir veya günlenir . Bu etkileşim modeli son zamanlarda Asenkron JavaScript ve XML – yani Ajax olarak adlandırılmaya başlanmıştır, ancak bu model aslında yeni değildir. Bu teknikler daha önce Windows platformunda Internet Explorer içinde (remote scripting terimi kullanılarak) ve Java pluginleri ve appletlerle birlikte uzun süre kullanılmıştı. Ancak performans ve tüm web tarayıcılarında kullanım – yani taşınabilirlik açısından, JavaScript in XMLHttpRequest nesnesini getirmesiyle bugünkü Ajax ortaya çıktı diyebiliriz.

Ajax aşağıdaki teknolojilerden bir veya birkaçını kullanır:

* Web sayfalarını görüntülemek için HTML (ya da XHTML).

* JavaScript tarafından yönetilen, devingen görüntü elde etmek ve gösterilen bilgiyle etkileşimisağlamak için kullanılan Document Object Model

* Web sunucusuyla asenkron olarak veri alışverişi sağlamak için XMLHttpRequest nesnesi. Alışverişiçin genellikle XML kullanılmasına rağmen HTML veya diğer formatlar da kullanılabilir.

Sonuçta Ajax bir teknoloji değildir, ancak yukardaki teknolojileri kullanan bir web uygulaması tekniğidir,yani bir web uygulaması mimarisidir.

 Ajax'ın kullanım alanları

Ajax'ın kullanım alanlarından bazıları aşağıda verilmiştir:

*Gerçek zamanlı olarak form verisi geçerlik denetimi: Bir formdaki kullanıcı idleri, seri numaraları,posta kodları gibi alanlarda, sunucu tarafından daha form teslim edilmeden geçerlik denetimi yapılması.

* Otomatik tamamlama: Email adresi, adsoyad,şehir gibi bazı form alanlarının, kullanıcı giriş yaptığı esnada otomatik olarak tamamlanması.

* Masterdetail formları: Bir istemci HTML sayfasında, kullanıcı master verileri seçtiğinde detaykısmının sayfa baştan yüklenmeden görünmesi örneğin bir ürün kategorisine tıklandığında okategoriye ait ürünlerin, sayfa tazelenmeden ekrana yazılması.

*Kullanıcı arabirimi için sofistike kontroller: Ağaç yapıları, menüler, progress bar gibi kontrollerin tüm sayfa yeniden yüklenmeden kullanılabilmesi.

*Sayfa üzerinde veri tazelenmesi: Maç skorları, borsa bültenleri, hava durumu gibi sürekli değişenbilgiler için HTML sayfasının sunucuyu sürekli sorgulayarak değişiklikleri ekrana getirmesi.

* Sunucu tarafı bildirimleri: İstemciyi bir mesajla uyarma, sayfa bilgilerini tazeleme veya bir istemciyibaşka bir sayfaya yönlendirme gibi işlemler için HTML sayfasının sunucudan olay bildirimi istemesi.

Başka kullanım alanları da olmasına karşın, bu liste, Ajax sayesinde etkileşimli web uygulamalarınıneskiye göre daha çok şey yapabildiğini göstermektedir.

Peki, avantajlari nelerdir?

Ajaxin sundugu belki de en önemli avantaj, güncellemelerde sayfanin degil istenilen kisimlarin sunucuya gidip gelmesidir. Mesela seçilen ile göre ilçelerin DropDrownList’e gelmesi gerektigini düsünelim.Eger Ajax olmazsa, sayfadaki tüm islemlerle birlikte ile bagli ilçe istegide sunucuya gidecek, cevap alinip sayfa tekrar güncellenecek. Bu sirada eger sayfanin postback(güncellenme) olayi kontrol etmeden pageLoad() kismina bir kod yazmissak bunlarda güncellenecegi için hem extra zaman kaybi hem belki yapilan islemlerin kaybina sebeb olacak. Ama ajax kullanirsak sunucuya sadece ile bagli ilçelerin istegi gidip cevap dönecek ve sadece gerekli DropDrownlist güncellenecek. Böylece hem zaman kazanmis hemde ag trafigini hafifletmis olacagiz. Ayrica ekrandaki güncelleme daha hizli oldugu için kullanicilar için can sikan beklemelerin önüne geçmis oluruz.

Aslinda bu isleri yapmak için javascript da kullanabiliriz. Öyleyse neden ajax? Muhakkakki islemler sirasinda baska bir sayfaya veri veya istek gönderilmeden yapilmiyorsa javascript en hizli kontrol yöntemidir. Ama veritabani sorgusu gibi bir islem yapilacaksa ajax bir adim öne geçiyor. Bu da bizim javascripti her alanda kullanamamamiza neden oluyor. Ve tabi yazinin basinda da belirttigim gibi, javascrip’in farkli browserlarda çikardigi sorunlar ajax da yok çünkü ajax kendi içinde “Browser Compatibility” denen bir kütüphaneyi dahil ederek bu sorunu asmayi hedefliyor.Ayrica html, asp.net, php vs.. gibi birçok dil varken, yeni bir dil sunmayip,bu diller ile  entegre çalisarak bizi dil ögrenmek için zaman kaybetmekten ve bunun çetrefillerinden kurtariyor. Bu zamanda kullanimini ögrenerek ve denemeler yaparak bir adim öne geçmek mümkün. Belkide ajax’in kisa sürede bu kadar yayginlasmasinin nedeni, birçok dil ile entegre olup sanki yeni bir tool eklenmek kadar kolay ve kisa sürede ögrenilebilmesidir.

Dezavantajlari?

Elbette özellikle gelistirilmekte olan ve “gelismis” denen tüm yazilimlarda hatalar ve buglar mevcuttur.  Ajax’da da bazi sorunlar ve dezavantajla hatta bazen avantaja dönüsen dezavantajlar vardir.

Ilk olarak herkesin en çok bahsettigi ileri-geri butonu sorunu. Sayfalar dinamik olarak olusturuldu için geri tusuna basildiginda sayfamizin yapisina göre bazen sorunlar çikmakta çünkü tarayici dinamik sayfalari hafizasinda tutmuyor. Bu sorunu asmak için bazi çalismala yapilabilir, ek kodlar, ileri geri butonlarinin pasif yapilmasi vs. ama tabi bu bizim için ek çalisma, ek zaman ve ek bant genisligi demek.

Diger bir dezavantaj da arama motorlarinda indexlenememesidir. Söyleki ajax içerisinde yüklenen verileri sayfanin kaynak kodlarinda göremezsiniz ve arama motorlari da bunu göremeyecegi için indexleyemez. Özellikle ziyaretci sayisinin önemli oldugu ve bunun maddi tarafindan yararlanan siteler için bu gerçekte büyük bir dezavantajdir. Ayni durumun dinamik olusturululan tüm sayfalar içinde geçerli oldugu ve bunun tag vs. gibi yöntemlerle asilabilecegini de unutmamak gerekir. Tabi bu durum bazen avantaja da dönüsebilir. Mesela kisilere özel bilgilerin oldugu sayfalarin arama motorlarinda çikmasini istemeyiz, ya da resmi bir kurum için yapilan web uygulamalarinda içerik gizli olmalidir muhakkak. Bu durumlarda ajax avantaja dönüsmektedir.

Ajaxin javascripten kaynaklanan dezavantajlarini da unutmamak lazim, mesela javascript kullanmak bilgisayari bir parça yavaslatir çünkü javascript kullanicinin bilgisayarinda yorumlanan bir dildir ve yavas bilgisayarlari daha da yavaslatir.

Ajaxin kullandigi XMLHTTPREQUEST bir ActiveX nesnesidir. Bazi bilgisayarlarda ActiveX otomatik engellendigi için ajax çalismayabiliyor. Bunun için çözümler var elbette ama bu hala eski sürüm explorerlar için bir problem

Ajax ile ilgili daha pek çok avantaj ve dezavantaj bulunmakta. Pek çok insan ajaxi kullanmaya çoktan baslamisken, bazilari ise karsi çikiyor.  Fakat özellikle güncellemelerin gerektigi islemlerde, mesela kosula bagli doldurulacak alanlarda, ajax bize birçok kolaylik sağlamaktadır.

 Ajax'ın geleneksel yöntemlerle karşılaştırılması

Ajax uygulamaları Internet üzerinden bir sunucuda çalışmak yerine nerdeyse kullanıcının makinasında yer alırmış gibi gözükürler. Bunun nedeni şudur: sayfalar günlenirler, ancak tamamen yenilenmezler. Bir http istemi oluşturan her kullanıcı davranışı, Ajax motoruna (Ajax engine) bir JavaScript mesajı şeklindedir. Her kullanıcı istemine karşı gelen yanıt – örneğin basit veri denetimi, bellekteki verileri değiştirme vs, sunucuya geri dönen bir yolculuk şeklinde olmaz. Ajax motoru bunları kendi başına halleder. Eğer motor sunucunun yanıt vermesini gerektiren bir şeye ihtiyaç duyarsa – işlenmek üzere bilgi teslim edilmesi, ekstra arayüz kodu yüklenmesi veya sunucudan yeni veri çekilmesi – motor bu istemleri asenkron olarak, genellikle XML kullanarak yerine getirir. Bu esnada kullanıcının uygulamayla etkileşimi aksamaya uğramaz.Geleneksel web uygulamaları temel olarak kullanıcı tarafından tamamlanmış formları sunucuya teslim ederler. Sunucu yeni bir sayfa göndererek yanıt verir. Sunucu her seferinde yeni bir sayfa yolladığından,bu uygulamalar yerel kopyalara göre daha yavaş çalışırlar.Öte yandan Ajax uygulamaları, web sunucusuna istemlerini sadece gerekli olan verileri elde etmek için gönderirler. Bu gönderim esnasında genellikle XML tabanlı web servisleri kullanılır. İstemci tarafında,JavaScript sunucu yanıtlarını işleme koyar. Sonuç ise sunucu tarafına daha verimli yanıt veren bir arayüz olacaktır, zira web tarayıcısı ve sunucu arasında yapılan veri alışverişi büyük ölçüde azaltılmıştır. Web sunucusunun işlem zamanından da büyük ölçüde tasarruf edilmiş olur, çünkü bu işlemlerin çoğunu istemci yapmaktadır.